Matematyczne mogiły

W kulturze europejskiej do tradycji należy pielęgnowanie mogił bliskich, a zwłaszcza grobów znany postaci historycznych. Niestety, groby wielu wybitnych matematyków (zwłaszcza starożytnych) uległy całkowitemu zniszczeniu i nikt dziś nawet nie wie, gdzie się znajdowały. Inne pozostają zaniedbane i zapomniane. Ale wiele takich miejsc otoczonych jest troskliwą pamięcią i stanowi do dziś miejsca swoistego kultu. Prezentujemy je poniżej. O grobach matematyków znajdujących się na wrocławskich cmentarzach  piszemy w artykule Matematyczne zaduszki.

 

Oto miejsce prezentowane oficjalnie turystom jako grób Archimedesa [-287, - 212] w Syrakuzach na Sycylii, na cmentarzu Groticelli (fot. z XIX i XX wieku oraz obraz "Grób Archimedesa" Carla Rottmanna 1797-1850). W rzeczywistości groby pochodzą z okresu ok. 100 lat po Archimedesie.

A to dziedziniec hotelu "Panorama" w Syrakuzach znajdującego się w sąsiedztwie cmentarza Groticelli. Podczas prac przy budowie hotelu (początek lat 60. XX wieku) natrafiono na pozostałości cmentarza z -III wieku. To prawdopodobnie tutaj pochowany był Archimedes. Zachowane fragmenty grobowców są obecnie eksponowane na dziedzińcu hotelu.

 

XIX-wieczna statua Leonarda Fibonacciego z Pizy [1175, 1202] na XIII-wiecznym cmentarzu Camposanto w Pizie, gdzie został on pochowany. Oryginalny grób nie zachował się do czasów współczesnych.

 

Grób Albrechta Dürera [1471, 1528] na cmentarzu Johannisfriedhof w Norymberdze.

 

Grób Mikołaja Kopernika [1473, 1543] w katedrze we Fromborku. Stan po ekshumacji (2005), identyfikacji (2008) i powtórnym pochówku w 2010 roku. Jedna z płyt posadzki wykonana jest ze szkła i widać leżącą pod nią trumnę. Nagrobek wykonano z czarnego marmuru.

 

 

Nagrobek Ludolfa van Ceulena [czytaj: wan Kulena] [1540, 1610] w kościele św. Piotra (St. Pieterskerk) Lejdzie (Holandia). Wyryto na nim wyliczone przez niego rozwinięcie z dokładnością do 35 cyfr po przecinku oraz jego górne i dolne przybliżenie ułamkiem zwykłym. O tym nagrobku wspomina przewodnik po Lejdzie wydany w 1712 roku. Oryginalny kamień nagrobny van Ceulena zaginął ok. 1800 roku. W roku 2000 został zastąpiony repliką. Jej odsłonięcia dokonał następca holenderskiego tronu książę Wilhelm Aleksander.

 

Grób Tychona Brahe [1546, 1601] w kościele Najświętszej Marii Panny przed Tynem na Rynku w czeskiej Pradze. Obecna prosta płyta została położona podczas pierwszej ekshumacji Brahego w 1900 roku. Obok eksponowana jest oryginalna płyta nagrobkowa z pocz. XVII wieku.

 

Nagrobek Galileo Galilei [1564, 1642] w kościele św. Krzyża we Florencji we Włoszech.

 

Współczesny grób René Descartesa [1596; 1650] w kościele St. Germain de Pres w Paryżu (II zdjęcie). Kartezjusz zmarł w Sztokholmie, gdzie został pochowany na cmentarzu parafialnym kościoła Fryderyka (Adolf Fredriks kyrka) w Sztokholmie (I zdjęcie). Ślady miejsca pochówku nie zachowały się, wewnątrz kościoła umieszczono jednak tablicę pamiątkową. Szczątki Kartezjusza po 11 latach ekshumowano i sprowadzono do Francji.

 

Płyta nagrobna Pierre'a Fermata [1601, 1665] na placu Jeana Jaurèsa w Castres we Francji, zawierająca treść Wielkiego Twierdzenia Fernata. Ciało uczonego zostało skremowane, a prochy rozrzucone.

 

Grób Blaise'a Pascala [1623, 1662] w kościele St. Etienne du Mond w dzielnicy Łacińskiej w Paryżu. 

 

Nagrobek sir Izaaka Newtona [1643, 1727] w katedrze opactwa Westminster w Londynie. 

 

 

Grób rodzinny Gottfrieda Leibniza [1646, 1716] w kościele Neustädter Kirche w Hanowerze. 

 

 

Płyta nagrobna Jakuba Bernoulliego [1654, 1705] w katedrze w Bazylei (Szwajcaria). W dolnej części widoczna inskrypcja Eadem mutata resurgo (choć się zmieniam, pozostaję ta sama) dotycząca spirali logarytmicznej, którą chciał mieć umieszczoną na swoim grobie. Niestety, kamieniarz zamiast niej wykonał spiralę Archimedesa o stałym skoku.

 

 

Grób Leonarda Eulera [1707, 1783]w ławrze Aleksandra Newskiego w Petersburgu.

 

Grób Josepha Louisa Lagrange'a [1736, 1813] w paryskim Panteonie.

 

Grób-pomnik Gasparda Monge'a [1746, 1818] na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu (zdjęcie 1) oraz właściwy grobowiec w paryskim Panteonie (zdjęcie 2), gdzie przeniosieno jego prochy.

 

Grób Jeana Baptiste'a Fouriera [1768, 1830] na paryskim cmentarzu Père-Lachaise.

 

Grób urodzonego w Wolsztynie Józefa Hoene-Wrońskiego [1776, 1853] na cmentarzu w Neuilly-sur-Seine we Francji.

 

Grób księcia matematyków Karola Fryderyka Gaussa [1777, 1855] na starym cmentarzu miejskim w Getyndzie (obecnie park).

 

Grób Françoisa Arago [1786, 1853] astronoma i matematyka na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu.

 

Grób Adriana Krzyżanowskiego [1788, 1852] na Starych Powązkach w Warszawie. Był nauczycielem matematyki w szkołach pijarskich w Łomży, Rydzynie i Warszawie, potem także profesorem na UW do zamknięcia uczelni po powstaniu listopadowym.

 

 

Grób Wilhelma Webera [1804, 1891] współwynalazcy (wraz z Gaussem) telegrafu na tzw. cmentarzu noblistów w Getyndze.

 

 

Grób Petera Gustava Dirichleta [1805, 1859] na cmentarzu miejskim (tzw. noblistów) w Getyndze.

 

Grób Chaima Zeliga Słonimskiego [1810, 1904] na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie. Matematyk, astronom, pisarz, udoskonalił maszynę arytmetyczną swojego teścia Abrahama Sterna. W tym celu opracował specjalny system matematyczny. Maszynę Słonimskiego wyróżniono nagrodami w Królewcu 1844, Sankt Petersburgu 1845 i Berlinie. Obecnie istnieją dwie działające repliki tej maszyny (Nowy Jork i Wrocław – kolekcja Macieja Sysły). Z drugiego małżeństwa z Sarą Stern miał 3 synów. Najmłodszy Stanisław przyjął katolicyzm, a jego synem był pisarz Antoni Słonimski.

 

Grób Richarda Dedekinda [1831, 1916] na cmentarzu miejskim w Brunszwiku w Niemczech.

 

 

Grób urodzonego we Wrocławiu Moritza Pascha [1843, 1930] na cmentarzu w Giessen w Niemczech.

 

 

Grób Georga Cantora [1845, 1918] na cmentarzu w Halle.

 

Tablica nagrobna Zygmunta Janiszewskiego [1888, 1920] - matematyka warszawskiego, twórcy programu Polskiej Szkoły Matematycznej, byłego legionisty, ofiary epidemii grypy hiszpanki. Tablica została odnaleziona na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie podczas prac porządkowych w 2020 roku.

 

Grób Felixa Kleina [1849, 1925] na cmentarzu miejskim (tzw. cmentarzu noblistów) w Getyndze.

 

Grób Samuela Dicksteina [1851, 1939] na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie (ul. Okopowa). Zginął 28 IX w Warszawie od wybuchu niemieckiej bomby.

 

Grób Davida Hilberta [1862, 1943] na cmentarzu miejskim (tzw. cmentarzu noblistów) w Getyndze.

 

Grób Stanisława Zaremby [1863, 1942] na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

 

Grób Marii Skłodowskiej-Curie [1867, 1934] w paryskim Panteonie, gdzie jest pochowana jako jedyna kobieta.

 

Grób Zdzisława Krygowskiego [1872, 1955] na cmentarzu parafialnym św. Jana Vianneya w Poznaniu.

 

Grób Wacława Sierpińskiego [1882, 1969] w Alei Zasłużonych na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie. Widnieje na nim napis "Badacz nieskończoności".

 

Grób Stefana Mazurkiewicza [1888, 1945] na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie. Widnieje na nim napis "Nie umarł. Skończył tylko dowodzenie".

 

Grób Stefana Straszewicza [1889, 1983] na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie. Był profesorem PW, organizatorem Olimpiady Matematycznej. Przez 20 lat przewodniczył jej Komitetowi Głównemu.

 

Grób Stefana Banacha [1892, 1945], najwybitniejszego polskiego matematyka, w grobowcu rodzinnym zaprzyjaźnionej rodziny Riedlów na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

 

Symboliczny grób Stefana Kempistego [1892, 1940] na Starych Powązkach w Warszawie. Był profesorem na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, specjalistą z teorii funkcji zmiennej rzeczywistej. Zginął w czasie działań wojennych, być może stał się ofiarą zbrodni katyńskiej.

 

 

Grób Norberta Wienera [1894-1964] na cmentarzu Vittum Hill w Sandwich (New Hampshire, USA).

 

Grób Stefana Glassa [1895, 1932] na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Ukończył studia matematyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Kontynuował studia w Pizie u Ulisse Diniego oraz w Zurychu u Hermanna Weyla. Był asystentem Juliusza Rudnickiego na PW. Doktoryzował się na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Był przyjacielem Witkacego. Zmarł śmiercią samobójczą, trując się gazem.

 

Grób Kazimierza Kuratowskiego [1896, 1980], jego córki Zofii Kuratowskiej (marszałkini Senatu RP) oraz jej męża w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

 

 

Grób Kazimierza Zarankiewicza [1902, 1959] - matematyka, profesora mechaniki teoretycznej na PW, teoretyka lotów kosmicznych w Alei Zasłużonych cmentarza Stare Powązki w Warszawie. Zmarł w Londynie w czasie obrad X Kongresu IAF (International Astronautical Federation - Międzynarodowej Federacji Astronautycznej).

 

 

Grób Stanisława Mazura [1905, 1981]  i jego drugiej "żony" (także matematyczki) Hanny Szmuszkowicz [1910, 1993] na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

 

Grób Karola Borsuka [1905, 1982] (matematyka - topologa) i jego żony Zofii na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie.

 

^{Autorką zdjęć z warszawskich Powązek jest Małgorzata Kołaczkowska z IM UWr.}

Grób Mariana Rejewskiejgo [1905, 1980] na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach.

 

Symboliczny grób Józefa Marcinkiewicza [1910, 1940] w Janowie (k. Sokółki, woj. podlaskie). Urodził się w rodzinie właścicieli ziemskich w Cimoszce (k. Janowa), ukończył Gimnazjum w Białymstoku i studia matematyczne na odrodzonym w 1919 Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie rozpoczał błyskotliwą karierę naukową (doktorat w wieku 21, habilitacja w wieku 27 lat, w wieku 29 lat zaproponowano mu profesurę na Uniwersytecie Poznańskim). Był specjalistą w zakresie analizy matematycznej. Stał się ofiarą zbrodni katyńskiej - wzięty do niewoli po zajeciu Lwowa przez sowietów w 1939 był jeńcem obozu w Starobielsku, a w 1940 roku został zamordowany w Charkowie przez NKWD. Jest pochowany w mogile zbiorowej na Polskim Cmentarzu Wojennym w Charkowie. Został patronem nagrody PTM za najlepszą studencką pracę matematyczną.

 

  plakietka na polskim cmentarzu wojennym w Charkowie

Grób Pála Erdösa [1913, 1996] na Cmentarzu Żydowskim w Budapeszcie (pochowany wraz z rodzicami oraz dwiema siostrami, które zmarły na szkarlatynę w wieku 3 i 5 lat, kilka dni przed jego narodzeniem). Erdös zmarł w Warszawie, biorąc udział w konferencji matematycznej. Na swoje epitafium zaproponował sentencję: Végre nem butulok tovább – W końcu nie staję się już coraz głupszy.

 

Grób Mieczysława Warmusa [1918, 2007] na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Był wychowankiem Wrocławskiej Szkoły Matematycznej, prekursorem polskiej informatyki. Zmarł w Australii.

 

 

Grób Romualda Marczyńskiego [1921, 2000] na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Był matematykiem i informatykiem, twórcą pierwszego polskiego komputera EMAL1. Zmarł w Waszyngtonie.

 

 

Grób Aleksandra Pełczyńskiego [1932, 2012] na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Skończył studia na UW, był profesorem IMPAN, specjalistą w zakresie analizy funkcjonalnej. W latach 60. XX wieku był członkiem słynnej drużyny matematyków w teleturnieju 20 pytań.

 

 

Grób Zbigniewa Furdzika [1937, 1988] na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Krakowski matematyk, laureat VI OM w 1955 jako uczeń Technikum Chemicznego nr 1 w Krakowie. Studiował na UJ, obronił doktorat z topologii w 1968 w IM PAN, pracował na AGH w Krakowie. Był jednym z najlepszych polskich brydżystów. Z zespołem Wisły Kraków był drużynowym mistrzem Polski 1969, 1971 i 1974 (w sumie był dziewięciokrotnie mistrzem lub wicemistrzem Polski w brydżu sportowym). Zginął w wypadku samochodowym w Niemczech.

 

 

Grób Piotra Mankiewicza [1944, 2014] na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Skończył studia matematyczne na UW, był specjalistą w zakresie analizy funkcjonalnej, profesorem Instytutu Matematycznego PAN.  

 

 

Grób Jerzego Urbanowicza [1952, 2012] na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Ukończył studia matematyczne na UW, był profesorem w Instytucie Matematycznym oraz Instytucie Podstaw Informatyki PAN, po 2006 roku pracował w Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, gdzie odpowiadał za kryptografię i teleinformatykę, w 2012 roku był współorganizatorem konferencji poświęconej badaniom katastrofy Tu-154 w Smoleńsku metodami nauk ścisłych.

 

 

Grób Michała Łyska [1973, 1997] na cmentarzu Batowickim w Krakowie. Był studentem V roku matematyki na UJ. Odbył staż na Uniwersytecie Oksfordzkim, zapowiadał się na wybitnego uczonego. Został zamordowany przez dwóch nastolatków, którzy pobili go "dla zabawy". Uniwersytet Jagielloński ufundował stypendium Łyska dla najlepszego studenta matematyki.