Tales z Miletu

Data ostatniej modyfikacji:
2012-11-8
Autor: 
Małgorzata Tomiczek
nauczycielka w Gimnazjum w Mroczeniu
Dział matematyki: 
geometria syntetyczna
historia matematyki
logika
Narodowość: 
grecka
Data i miejsce urodzenia: 
ok. 640-620 p.n.e. Milet
Data i miejsce śmierci: 
ok. 547-540 p.n.e. Milet
Miejscowości lub uczelnie, gdzie działał: 
Milet

Uważany jest za jednego z siedmiu mędrców antycznych i ojca nauki greckiej. Już w starożytności nazywany był pierwszym filozofem, matematykiem, fizykiem i astronomem. Podczas licznych podróży handlowych zapoznał się z osiągnięciami matematyki i astronomii Egiptu, Fenicji i Babilonii. Zdobytą wiedzę wykorzystywał do odkrywania i dowodzenia różnych zależności w geometrii oraz do zastosowań praktycznych. Na podstawie podobieństwa trójkątów zmierzył wysokość piramid egipskich, wykorzystując cień, który rzucały. Był założycielem jońskiej szkoły filozofów przyrody. Za prapierwiastek rzeczywistości uważał wodę.

Pochodzenie:
O życiu i pochodzeniu Talesa niewiele wiadomo. Najstarszym z wspominających go autorów jest żyjący 150 lat później historyk ? Herodot. Według starożytnych przekazów Tales był kupcem (handlował m.in. słynnymi tkaninami miletańskimi), technikiem, astronomem, meteorologiem, matematykiem, politykiem, teologiem i filozofem. Jedni utrzymują, że był pochodzenia semickiego, inni (wśród nich Herodot) uważają go za Fenicjanina. Niezależnie od tych spekulacji, Tales był przede wszystkim Grekiem zarówno ze sposobu myślenia, jak i z poczucia własnej przynależności do kultury greckiej.

Matematyka:
Zasługi Talesa polegają głownie na położeniu fundamentów matematyki (a zwłaszcza geometrii) jako nauki dedukcyjnej. Według jej reguł każdy obiekt powinien posiadać precyzyjną definicję, a każda jego własność powinna być uzasadniona na gruncie wyjściowych założeń (postulatów i aksjomatów) i na drodze logicznego rozumowania. Przed Talesem matematyków egipskich, babilońskich i greckich interesował wynik, odpowiedź na pytanie "ile" i "jak", Tales jako pierwszy zadał pytanie "dlaczego". Wprowadził do matematyki pojęcie dowodu twierdzenia i formalnie udowodnił wiele geometrycznych faktów uznawanych wcześniej za oczywiste. Szczególnie badał własności trójkątów podobnych i wielkości zachowywane przy rzutowaniu równoległym.

Fizyka:
Tales przeprowadzał eksperymenty z bursztynami, które po potarciu suknem przyciągały skrawki papieru. Były to pierwsze w historii badania z zakresu elektryczności statycznej.

Astronomia:
W zapiskach Herodota jest wzmianka o przepowiedzianym przez Talesa z dokładnością do roku zaćmieniu Słońca, które rozsławiło jego imię. A przecież nie można zrobić tego precyzyjnie bez dokładnej wiedzy o budowie kosmosu. Tales nie miał wiedzy potrzebnej do przewidywań astronomicznych, np. nie wiedział, że Ziemia jest kulista. Mógł natomiast oprzeć się na obliczeniach wynikających z obserwacji powtarzających się zaćmień Słońca i Księżyca prowadzonych przez wiele stuleci przez Egipcjan i Babilończyków. Prawdopodobnie Tales przebywał w Egipcie w roku 603 p.n.e. i był tam świadkiem zaćmienia Słońca. Tam też zapoznał się ze sposobami przepowiadania zjawisk astronomicznych i na tej podstawie przewidział zaćmienie w ciągu roku 585 p.n.e. Kallimach wspomina, że obserwacje Małej Niedźwiedzicy przekonały Talesa, że ten gwiazdozbiór będzie lepszą wskazówką do odszukania bieguna północnego niż Wielka Niedźwiedzica. Świadczy to o jego zainteresowaniach nawigacyjnych.

Filozofia:
Poglądy Talesa zrywały z panującą we wcześniejszych koncepcjach kosmologicznych (tzn. dotyczących powstania wszechświata) mitologiczną interpretacją zjawisk przyrody. Tales starał się odszukać podstawowy pierwiastek, od którego pochodzą wszystkie inne, i uznał za źródło świata i życia wodę. Otaczała ona ze wszystkich stron płaski krąg Ziemi, a burzami na tym wszechoceanie tłumaczył Tales m. in. zjawisko trzęsienia ziemi.

Według jego filozofii woda jako pratworzywo występując w różnych stanach na pewien czas przybiera postać kamienia, drzewa, powietrza, człowieka itd. Do tego przetwarzania się w różne postaci woda nie potrzebuje żadnej siły zewnętrznej, gdyż sama jest źródłem własnej siły. Tales nie był oderwanym od rzeczywistości myślicielem, lecz człowiekiem nad wyraz praktycznym. Swoją szeroką wiedzę wykorzystywał w nawigacji, metrologii i transakcjach handlowych. Brał czynny udział w życiu politycznym i gospodarczym Miletu, który przez pewien czas pozostawał pod okupacją perską.

Twierdzenia i odkrycia: 
  • Twierdzenie nazywane imieniem Talesa w polskiej tradycji nauczania: Jeśli ramiona kąta płaskiego przetniemy dwiema prostymi równoległymi, to odcinki wyznaczone przez te proste na jednym z ramion kąta są proporcjonalne do odpowiednich odcinków na drugim ramieniu kąta. Innymi słowy stosunki długości odcinków są zachowane w rzucie równoległym. Prawdziwe jest też twierdzenie odwrotne.
  • Twierdzenie nazywane imieniem Talesa w anglosaskiej tradycji nauczania: Kąt wpisany w okrąg i oparty na jego średnicy jest prosty. Prawdziwe jest też twierdzenie odwrotne.
  • Średnica dzieli koło na połowy.
  • Kąty przy podstawie trójkąta równoramiennego są przystające. Prawdziwe jest też twierdzenie odwrotne.
  • Kąty wierzchołkowe są przystające.
  • Jeśli jeden bok i przyległe do niego kąty jednego trójkąta są przystające odpowiednio do boku i przyległych do niego kątów drugiego trójkąta, to trójkąty te są przystające (cecha KBK).
  • Na każdym trójkącie można opisać okrąg.
Ciekawostki i anegdoty: 
  • Zmierzył wysokość piramid egipskich, wykorzystując taki moment dnia, gdy cień obiektu był równy jego wysokości.
  • Wykorzystując własności trójkątów podobnych obliczał odległości od brzegu okrętów znajdujących się na pełnym morzu.
  • Przewidział niemal całkowite zaćmienie Słońca 28 maja 585 r. p.n.e., które zmusiło do rozejmu walczących od 6 lat w wojnie Medów i Lidyjczyków, a Talesowi zjednało sławę wielkiego uczonego.
  • Rozdzielił rzekę Halys (obecnie Kizilirmak) na dwa rozgałęzienia i w ten sposób spłyciwszy ją umożliwił Krezusowi przeprowadzenie wojsk w bród.
  • Według Platona Tales, obserwując gwiazdy, wpadł w ciemności do studni. Wtedy piękna niewolnica rzekła żartem, że chciał zobaczyć, co się dzieje na niebie, a nie dostrzegł tego, co znajduje się pod jego nogami.
  • Tales nie miał własnych dzieci, ale adoptował i wychowywał syna swojej siostry.
  • Tales (jak każdy ówczesny Grek?) był miłośnikiem sportu. W młodości niejeden raz zdobywał olimpijskie laury. Podobno umarł na stadionie w Milecie na skutek udaru słonecznego, oklaskując walczących o zwycięstwo olimpijczyków.
Cytaty: 
  • Początkiem wszechrzeczy jest woda.
  • Najsilniejszą rzeczą jest konieczność, wszystkim bowiem rządzi.
  • Człowieka ocenia się wedle pieniędzy: nikt, kto biedny, nie cieszy się szacunkiem.
  • Nie bogać się w nieuczciwy sposób, żebyś nie ściągnął na siebie złej sławy tych, którzy ci zaufali.
  • Noc jest przedsionkiem dnia.
  • Poznaj samego siebie.

   

Powrót na górę strony