ARCHITA
Geometrycznej nieświadom nauki
Widziałem prosty lud, kładący bruki,
I, jako kamień jedna się z kamieniem,
Baczyłem, stojąc pod filaru cieniem
Aż żal mi było bezwiedności gminu,
Mimo że wieczną on jest wagą czynu !
Więc - Geometrii myślane promienie
Rzeknę, gdy z głazem złączę i ożenię,
Sferyczność w drzewie wykłuwszy toporem,
Siłami ramion pchnę brązowe walce,
Promienne, jeśli kołom natchnę palce,
To - któż wie...
PLATO
Boskie, zmysłowiąc obrysy,
Archito! - koturn rzucisz za kulisy
Języka lotność niebieskiego zgrubisz,
Więc Filozofię, Grecję może, zgubisz...
ARCHITA
O! Plato... padam przed prawdy bezkońcem,
I nieraz, myśli z drzewa ciosząc, płaczę,
Tak wielce wszystko przesiągłe jest słońcem,
Któremu nie ty , ni ja biegów znaczę;
Dlatego świętych nie zniżę arkanów,
Ani ojczyzny krągłą tarcz wyszczerbię,
Owszem: z tych, które rażą cię dziś, planów,
Z kres tych na Grecji idealnym herbie,
Z liczebnych równań w sił zmienionych dźwignie
(Lubo promienność uroku w nich stygnie),
Któż wie? - powtarzam - czy lud w sobie drobny,
Bezsilny ciałem - jak wyspa osobny,
Sykułów mówię, na przykład, siedziba,
Tą siły ramion zmnożywszy nauką,
Nie zdoła bronić się jak morska ryba?
PLATO
Przyjdzie - i tobie dzień zwycięstwa - sztuko!
Plato - alter ego Platona - zwolennika restrykcji w matematyce i czystości formy - konstrukcje platońskie wykonuje się, kreśląc wyłącznie figury doskonałe - proste i okręgi, czyli za pomocą cyrkla i liniału.
Archita - alter ego Archytasa z Tarentu - zwolennika używania konstrukcji mechanicznych w geometrii, dzięki nim rozwiązał problem podwojenia sześcianu.
Spór przedstawiony w wierszu dotyczy problemu odwrotnego - konsekwencji stosowania matematyki w mechanice i zagadnieniach inżynieryjnych. Platon widzi w tym upadek czystej nauki (a z nim całej Grecji). Archita w zastosowaniach matematyki widzi jej moc. Wiersz został przez Norwida dołączony do poematu "Niewola" napisanego po upadku powstania styczniowego.
